Inleiding Nederlands ambtenarenrecht

Het ambtenarenrecht regelt de rechtspositie van bijna een miljoen mensen die in dienst zijn van de overheid. Ambtenaren zijn werkzaam bij tal van uiteenlopende organisaties zoals de belastingdienst, penitentiaire instellingen, ministeries, het landelijk politiekorps, gemeentes, provincies, waterschappen, instellingen van openbaar onderwijs, academische ziekenhuizen enzovoort. Kennis van dit vakgebied is daarom onontbeerlijk voor de rechtspraktijk. Hoewel steeds meer regels van het arbeidsrecht tegenwoordig ook van toepassing zijn op personeel werkzaam bij de overheid, kan voor het oplossen van rechtspositionele vraagstukken van ambtenaren niet worden volstaan met alleen kennis van het arbeidsrecht. In tegenstelling tot werknemers in het particuliere bedrijfsleven die vallen onder de bescherming van het Burgerlijk Wetboek is de rechtspositie van ambtenaren nog altijd eenzijdig geregeld op basis van de Ambtenarenwet en algemene maatregelen van bestuur, zoals het Algemeen Rijksambtenarenreglement en gemeentelijke rechtspositieverordeningen. In plaats van een arbeidsovereenkomst hebben ambtenaren een aanstelling bij een openbare dienst. Dit betekent dat het procesrecht voor ambtenaren is geregeld in de Algemene wet bestuursrecht. Hierdoor is kennis van de regels van het bestuursrecht inclusief de algemene beginselen van behoorlijk bestuur van belang bij de bestudering van het ambtenarenrecht.

Aangezien bestudering van het ambtenarenrecht veelal pas volgt na kennis te hebben genomen van het arbeidsrecht en het bestuursrecht, wordt het ambtenarenrecht beschreven vanuit een arbeidsrechtelijke invalshoek, waarbij steeds in het oog is gehouden dat de rechtspositie van de ambtenaar wordt beïnvloed door regels van het bestuursrecht. De rechtspositie van ambtenaren in de sectoren Rijk en Gemeenten is als uitgangspunt genomen bij de beschrijving van het ambtenarenrecht in dit boek. Na een eerste inleidend hoofdstuk volgen nog acht hoofdstukken waarin de volgende onderwerpen worden behandeld: ambtenaar, openbare dienst en voorwaarden voor een (tijdelijke) aanstelling, de materiële rechtspositie, ontslag, reorganisatie en van werk naar werkbeleid, rechtsbescherming, sociale zekerheid, collectief overleg en conflict, medezeggenschap en de toekomst van de ambtenaar. Wat de toekomst van de ambtenaar betreft, is van belang dat bij het afsluiten van dit boek bij de Eerste Kamer het wetsvoorstel Wet normalisering rechtspositie ambtenaren aanhangig is. In het laatste hoofdstuk wordt kort besproken wat dit wetsvoorstel betekent voor de toekomst van de ambtenaar.

Mr. D. Christe, voormalig advocaat en universitair docent arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam.
Mr. N. Hummel, onderzoeker en docent ambtenarenrecht aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
Mr. dr. B.B.B. Lanting, universitair docent ambtenarenrecht aan de Universiteit van Amsterdam en Tilburg University.
Mr. dr. L.C.J. Sprengers, advocaat bij Advocatencollectief Utrecht en (voormalig) hoogleraar Collectieve Arbeidsverhoudingen bij de Overheid aan de Universiteit Leiden.