De prijs van het instrumentalisme

Vrijheid of veiligheid? Dat is het probleem. Criminaliteit en de veiligheid van burgers, openbare ruimten en meer algemeen de samenleving, is thans een erg actueel thema en staat om die reden ook hoog op de politieke agenda. Politici duiken tegenwoordig bovenop elk incident en naar aanleiding van een incident waar maatschappelijk ophef over is ontstaan, volgt spoedig nieuwe wetgeving. Het strafrecht krijgt hierbij een urgent karakter en lijkt in toenemende mate te worden ingezet als een neutraal instrument binnen een grotere integrale aanpak om veiligheidsbeleid kracht bij te zetten en om maatschappelijke doelstellingen te realiseren. In het licht van de werkelijkheid van de dag waarin politici thans opereren, is er geen ruimte noch wordt deze gevonden voor abstractie van de particuliere verlangens, behoeften en driften van het hier en het nu. Er is een diep conflict tussen het professionalisme en het populisme. Hierdoor kan er een discrepantie ontstaan tussen enerzijds de strafrechtspolitiek en de effecten die zij beoogt te bewerkstelligen, en anderzijds de daadwerkelijke effecten op de maatschappij.

Dit boek beoogt een analytische beschouwing te geven rondom de vraag wanneer het streven naar (nog) meer veiligheid contraproductief wordt en ten koste gaat van de grondrechten en de vrijheid van burgers. De ontwikkeling in het strafrecht van de laatste decennia wordt hierbij als een fundamenteel probleem geanalyseerd en bekritiseerd. Wat zijn de effecten van het huidige veiligheidsdiscours voor de legitimiteit van (overheidsmacht in) het strafrecht? In dit boek wordt nader ingegaan op het spanningsveld tussen instrumentaliteit, instrumentalisme en rechtsbescherming binnen de Nederlandse democratische rechtsstaat. Deze begrippen worden in historisch perspectief geplaatst en steeds bezien vanuit de relationele rechtstheorie, zoals geformuleerd door Foqué en 't Hart. Vervolgens wordt aan de hand van concrete voorbeelden een helder verloop zichtbaar waarbij zowel het materiële als het formele strafrecht zich hebben ontwikkeld tot een punitief en ondoorzichtig stelsel, zodanig dat het een sluimerend en reëel gevaar is voor onze democratische rechtsstaat. Inzicht in de strafrechtspolitiek en wetgeving alsook de strafrechtstheorieën en hun effecten op de samenleving is een belangwekkend onderwerp voor zowel de praktijk als de wetenschap. Met deze uitgave wordt beoogd die onderwerpen voor zowel professionals, wetenschappers als gevorderde studenten inzichtelijk te maken.