Twee eeuwen dienstplicht, discipline, dienstweigering en desertie

Deze studie waarop Stan Meuwese in maart 2017 in Tilburg promoveerde, is opmerkelijk genoeg de eerste en enige wetenschappelijke juridische studie over de dienstplicht. De ontwikkeling van de wetgeving en de rechtspraak vanaf de invoering van de dienstplicht in Nederland in februari 1811 door Napoleon tot aan de opkomst van de laatste dienstplichtigen in januari 1996 komt aan de orde.

Tien chronologische hoofdstukken bevatten ieder vier paragrafen: de dienstplicht (hoe komt men in de krijgsmacht terecht), de discipline (hoe houdt men met behulp van het militair strafen tuchtrecht de dienstplichtigen vast in de kazernes), de dienstweigering (hoe bleef men uit het leger) en desertie (hoe ontvluchtte men aan de krijgsmacht). 

De juridische legitimatie van de dienstplicht heeft in de loop van twee eeuwen steeds ontbroken. Arm of rijk, jongen of meisje, uit een groot gezin of uit een klein gezin, leek of priester: de rechtsgeschiedenis van de dienstplicht toont geen beeld van gelijke behandeling. De dienstplicht is in 1996 niet afgeschaft, maar opgeschort. Toch zal de formele dienstplicht ook op meisjes van toepassing verklaard worden.

De rechtsgeschiedenis van de dienstplicht is ook het verhaal van mensen: Dirk Donker Curtius die in 1813 werd opgeroepen voor de Garde d'Honneur van Napoleon, J.K. van der Veer, die in Middelburg in 1896 de schutterijplicht weigerde gebaseerd op antimilitaristische motieven in de lijn van Tolstoi, Herman Groenendaal die in 1921 als dienstweigeraar in hongerstaking ging, sergeant Meijer die op 12 mei 1940 werd geëxecuteerd wegens verlaten van zijn post op de Grebbeberg, Poncke Princen, die in Indië in 1948 kant van de nationalisten koos, Rinus Wehrmann die in 1971 weigerde zijn lange haren te laten knippen, Hans Dona en Wim Schul die in 1971 op grond van een artikel in een VVDM-blad drie maanden tuchtklasse in Nieuwersluis kregen, Kees Vellekoop die in 1973 op grond van politieke bezwaren tegen de krijgsmacht in
gevangenis kwam.

De toekomst van de dienstplicht ligt achter ons: het is mooi geweest met de dienstplicht.

prof. mr. drs. Ben Vermeulen, lid van de Raad van State en hoogleraar staatsrecht: Dit is ongetwijfeld
het best geschreven proefschrift dat ik ooit heb mogen begeleiden. Het leest als een trein, is buitengewoon soepel geschreven, bevat veel woordspelingen en -rijmen, talloze petites histoires en is vaak buitengewoon humoristisch.