Zwarte-kousenvrijage

Je bent 17, zeg 18 jaar oud. Het is daarbij ook nog 1938; een jaar, dat 1938, dat zich bevindt  midden in een periode bekend als 'de crisisjaren', ook wel beter bekend als 'de grote depressie'. Je bent werkloos, samen met nog zo'n 400.000 lotgenoten. Je zit de hele dag thuis samen met nog zo'n 400.000 lotgenoten. Jouw situatie, als één van de 400.000, is dus niet erg uniek, zo lijkt het. Hoewel enige uniciteit is er wel; je bent onderdeel van een strenggereformeerde familie. Een gezin waarin je de hele dag wordt bestookt met: 'ledigheid is des duivels oorkussen'. Een hele sterke was in die tijd: 'doe wat je hand te doen vindt; doe het met volle inzet' en wat te denken van: 'zes dagen zult gij arbeiden, de zevende dag zult gij rusten'. Een gezin, zoals bijna bij al die gereformeerde families, waarin men leefde voor het hiernamaals; ze leefden zogezegd om dood te gaan.

Als je dan de kans krijgt op een baantje als inwonende knecht bij een tuinder van hetzelfde geloof, voor een weekloon van bijna niks, dan pak je dat baantje met beide handen aan. Dat die tuinder naar later blijkt een dief en een hoerenloper is, dat neem je voor lief. Alles went. Alles is beter dan thuis te zitten tussen een stel zwartkousen, die jou je werkloosheid kwalijk nemen.

Je start in het arbeidsproces is twijfelachtig te noemen. Het is in ieder geval geen start van een veelbelovende zoon van een laten we zeggen humaan denkende familie. Het verdere verloop van de merkwaardige carrière van die 17-jarige ken ik enigszins uit de eerste hand; hij was mijn buurtgenoot, noem het voor mijn part een oudere vriend. Ik veroordeel zijn handelen niet. Opgeschreven heb ik zijn, en soms mijn, belevenissen; gemengd met verhalen van anderen. Soms is het waar, vaak is de waarheid twijfelachtig. Beschreven wordt een mentaliteit; hoe men destijds dacht en handelde in de periode '35 tot laten we zeggen '60 van de vorige eeuw.