Het gehoorzame brein

Regelgeving en handhaving zijn essentieel voor het waarborgen van veiligheid en leefbaarheid in de samenleving. Uit eerder onderzoek is gebleken dat het opvolgen van regels fundamentele gevolgen heeft voor de wijze waarop mensen hun eigen gedrag waarnemen en ervaren. Gehoorzaamheid gaat samen met een afname van het gevoel vrijwillig te handelen waardoor mensen zich minder verantwoordelijk voelen voor de gevolgen ervan. Hierdoor zijn zij mogelijk ook minder geneigd om uit eigen beweging de regels na te leven en is handhaving dus noodzakelijk om daarop toe te zien. In deze studie is onderzocht in hoeverre het gehoorzamen aan gedragsinstructies van handhavers van invloed is op de ervaring van vrijwillig handelen en verantwoordelijkheid en de wijze waarop onze hersenen reageren. Er is in het bijzonder gekeken naar de rol van de volgende twee factoren: (1) Wie is de handhaver? en (2) Op welke manier worden de instructies gecommuniceerd? In een serie van drie experimenten zijn vragenlijsten, gedragstaken en metingen van hersenactiviteiten gecombineerd. Uit de resultaten werd duidelijk dat mensen hun gedrag anders ervaren wanneer zij de gedragsinstructies van handhavers opvolgen. Hoge autoriteit van de handhaver en strenge communicatie van gedragsregels verlagen het gevoel van vrijwilligheid en verantwoordelijkheid het meest. Het is minder evident hoe gedragsinstructies invloed hebben op de wijze waarop onze hersenen reageren. De belangrijkste aanbeveling voor de handhavingspraktijk is om de aandacht voor de rol van autoriteit en communicatie bij de inzet van handhavings- en toezichtsinstrumenten verder te vergroten.