Onvoltooid verleden

Een halve eeuw geleden overleed één van de langst regerende dictators van Europa, de Spaanse generaal Francisco Franco. Na een burgeroorlog (1936-1939) en bijna vier decennia dictatuur (1939-1975) werd Spanje na diens dood een parlementaire monarchie. Die overgang, de transición, werd internationaal geroemd als een volwassen consensus tussen twee daarvoor pal tegenover elkaar staande Spanjes. Winnaars en verliezers van de burgeroorlog, zo heette het, waren stilzwijgend overeengekomen het traumatische verleden achter de rug te laten. Een zwarte bladzijde werd omgeslagen zonder dat ze collectief gelezen was.

Er zijn vandaag weinig landen waar dat onverwerkte verleden zo vaak en fel opspeelt in de politieke en maatschappelijke actualiteit als in Spanje. Om dat te begrijpen moet dat traumatische verleden, die in het buitenland grotendeels vergeten dictatuur, verteld worden. In Van dictatuur naar democratie blikt Vincent Scheltiens terug op het overgangsproces van midden jaren 70 tot begin jaren 80.

Bij gebrek aan een radicale breuk leidde de toen bereikte consensus niet alleen tot straffeloosheid voor misdaden begaan tijdens burgeroorlog en dictatuur maar ook tot systeemfouten waarmee het land worstelt. 

In een tijdsgewricht waarin democratische en sociale rechten en vrijheden wereldwijd door autocratische krachten geviseerd worden stelt zich de vraag of een transitie zoals de Spaanse zich ook in omgekeerde richting kan voltrekken: door amnestie en amnesie consensueel van democratie naar dictatuur schuiven.