De psychologie van de massa

Meer dan een eeuw geleden ontdekte de Franse arts, psycholoog en socioloog, Gustave Le Bon, dat mensen zich anders gedragen in een groep dan dat ze individueel doen. 

Hij schreef er een boek over met de titel ‘Psychologie Des Foules’, dat in 1895 gepubliceerd werd. 

Toen dit boek in 1895 gepubliceerd werd, werd het meteen in meerdere talen vertaald en in vele landen gelezen en geprezen. Nu, ruim 120 jaar later, verschijnt het voor het eerst in het Nederlands onder de titel ‘De psychologie van de massa’. 

Als je niet wist dat dit boek in 1895 is geschreven, zou je denken dat het verleden jaar was gepubliceerd. 



Le Bon was de eerste wetenschapper die het fenomeen opmerkte dat mensen zich heel anders gedragen in een groep of massa dan wanneer ze alleen zijn – namelijk: compleet afhankelijk, niet langer in staat om zelfstandig na te denken en volkomen irrationeel. 

“Het individu in de massa is als een zandkorrel te midden van andere zandkorrels, waar de wind naar believen mee speelt”, aldus Le Bon. 



Le Bon gebruikt in dit boek voorbeelden zoals de opkomst en ondergang van Napoleon, de Franse Revolutie, andere Franse opstanden en moordpartijen, het Franse parlement, etc., maar die kunnen net zo goed vervangen worden door actuele voorbeelden zoals lockdowns, voetbalwedstrijden en -hooligans, demonstraties, discussies over politieke maatregelen, het parlement, etc. 

De voorbeelden zijn inwisselbaar, maar de kennis is van alle tijden. Ware kennis is tijdloos. 

Le Bon stelt in dit boek dat de dieperliggende oorzaak van alle grote omwentelingen in de wereld, of die nou sociaal, religieus, politiek of cultureel van aard zijn, de macht van de massa is. 

De enige kracht die sterk genoeg is om beschavingen van de grond af op te bouwen of volledig af te breken, is de kracht van de massa, stelt hij. En haar macht wordt steeds groter, terwijl de macht van religies, koningen en de elite juist afbrokkelt en aan invloed verliest. Dit is kenmerkend voor een beschaving die aan het einde van haar levenscyclus is gekomen, aldus Le Bon. Had hij gelijk? 



Le Bon stelt dat een mens in de massa overgeleverd is aan de wil van de massa en dat maar weinigen de kracht hebben zich daartegen te verzetten. Hij introduceert als eerste de term ‘massa-hypnose’, iets wat we heden ten dage ook veel zien – misschien wel meer dan ooit. Hij ontleedt haarscherp het vaak primitieve, impulsieve en wrede gedrag van de massa, wat ook ineens kan omslaan in devote toewijding. 



Het visionaire vermogen van Le Bon was zo krachtig dat het soms bijna lijkt alsof hij profetische eigenschappen had. Zijn destijds controversiële kijk op het falen van het moderne onderwijs in die tijd en het gevaar van de opkomende media, bijvoorbeeld, bleek van een verontrustende precisie te zijn. 

Veel van zijn soms sombere voorspellingen zijn uitgekomen, maar toch biedt Le Bon een optimistische, verfrissende kijk op de menselijke natuur. Uiteindelijk is dit een leerzaam en hoopvol boek, vol ‘aha’-momenten en soms kippenvel voor de aandachtige lezer. 



De tijd is rijp om de tijdloze inzichten van deze briljante psycholoog opnieuw te delen, op een moment in de geschiedenis dat de toekomst voor velen onzeker is. Als je weet hoe een gebeurtenis kan aflopen, kan dat enorm veel innerlijke kracht en rust geven. 



Over de auteur



Gustave Le Bon werd in 1841 geboren in Nogent-le-Rotrou, een Frans stadje onder Parijs. Hij stierf in 1931 op 90-jarige leeftijd. Gedurende zijn hele professionele leven was hij verbonden aan de universiteit
van Parijs. 



Le Bon was een multi-getalenteerde wetenschapper wiens interessegebieden antropologie, psychologie, sociologie, geneeskunde en natuurkunde omvatten. Hij leerde zichzelf Engels en Duits door alles van Shakespeare te lezen in de betreffende talen. In 1866 studeerde hij af als arts aan de universiteit van Parijs, maar in plaats van een praktijk te openen besloot hij schrijver te worden. 

Le Bon was wars van politieke correctheid en aarzelde niet om zijn vaak nietsontziende, scherpe visie op de samenleving te geven. Hij was een enfant terrible  en werd geschuwd door Franse academici en politici. Hij sprak zich openlijk uit tegen de democratie en het socialisme, iets wat ook in die tijd not done was. 

Ook was hij tegen het moderne schoolsysteem uit die tijd en pleitte hij voor een meer praktisch, ervaringsgericht onderwijs. “Jongeren verspillen hun mooiste jaren in de schoolbanken”, schrijft hij. “Sommigen komen er nooit meer overheen.” 



Le Bon brak als schrijver door na dit boek, De psychologie van de massa, dat nog steeds gezien wordt als een van de belangrijkste werken over massapsychologie. Het feit dat dit werk actueler is dan ooit, bewijst dat Le Bon een tijdloze intelligentie had die makkelijk meerdere eeuwen overbrugt.