Vrij zicht op straf

Het thema 'straf' roept tal van vragen op, vragen die je ook aantreft in actuele publieke debatten als het gaat om veiligheid op straat, bestrijding van misdaad of de aanpak van supportersgeweld. Die vragen hebben gewoonlijk ook een duidelijk levensbeschouwelijke lading: wat is een rechtvaardige straf? Heeft straf eigenlijk wel zin? Kan een levenslange gevangenisstraf ooit gerechtvaardigd zijn? Kan de doodstraf ooit gerechtvaardigd zijn?
Op levensbeschouwelijke/filosofische vragen kan men redelijkerwijze geen bewijsbare en zekere antwoorden geven. Dat geldt dus ook voor de zojuist gegeven voorbeeldvragen over straf. Weliswaar bestaat er al ruim honderd jaar een wetenschap, de criminologie, die waardevolle inzichten levert over crimineel gedrag, maar ook die kan op de vragen die in dit hoofdstuk aan de orde komen geen zekere antwoorden geven.
Een antwoord op een levensbeschouwelijke vraag kun je echter wel beargumenteren. Argumenten voor antwoorden zijn overal in de geschiedenis te vinden, juist omdat iedere samenleving - ook die in het verste verleden - met dergelijke vragen heeft geworsteld. In dit hoofdstuk zullen we daarom ook teruggaan in de geschiedenis om te zien hoe men vroeger strafte en welke argumenten men daarbij had.



Inhoud

Algemene inleiding

Hoofdstuk 1    Vrijheid, schuld, straf
Paragraaf 1    Straf en schuld
Paragraaf 2    Schuld en vrije wil
Paragraaf 3    Jeugdstrafrecht

Hoofdstuk 2    Straf en boete
Paragraaf 1    Straf
Paragraaf 2    Boete

Hoofdstuk 3    Geschiedenis van het straffen
Paragraaf 1    Straffen bij de oude Germanen
Paragraaf 2    Van wraakrecht naar straffende overheid
Paragraaf 3    Intermezzo: vijf groepen straffen
Paragraaf 4    Van daadrecht naar daderrecht
Paragraaf 5    De Verlichting: vernieuwing van het strafrecht
Paragraaf 6    Democratie en rechtsstaat (Verdiepingsstof)
Paragraaf 7    De Verlichting: twee nieuwe doelen van straffen
Paragraaf 8    De gevangenisstraf: vrijheidsberoving en disciplinering
Paragraaf 9    Een milder strafklimaat in de gevangenis

Hoofdstuk 4    Waarom straffen?

Hoofdstuk 5    Dader en slachtoffer
Paragraaf 1    Verlangen naar wraak
Paragraaf 2    Is straffen typisch menselijk?
Paragraaf 3    Wraak kent geen maat
Paragraaf 4    Vergelding door de overheid
Paragraaf 5    Gedwongen passiviteit van het slachtoffer
Paragraaf 6    Gedwongen vergeving
Paragraaf 7    Kan straf het aangedane onrecht herstellen?

Hoofdstuk 6    De doodstraf
Paragraaf 1    Inleiding
Paragraaf 2    Nederland schaft de doodstraf af
Paragraaf 3    Overzicht van de argumenten tegen en voor de doodstraf
Paragraaf 4    Recht op leven en de doodstraf
Paragraaf 5    Is de doodstraf in strijd met het recht op leven?
Paragraaf 6    De doodstraf is onomkeerbaar
Paragraaf 7    Godsdienstige argumenten

Begrippen