De mooiste Japanse haiku's | 2 Basho, Buson, Issa, Shiki en andere

Voor de meeste poëzielezers zullen haiku's niet onbekend zijn. Dit rijmloze minigedicht,
dat uit 3 regels van achtereenvolgens 5-7-5 lettergrepen bestaat, is in Japan, waar het
oorspronkelijk vandaan komt, zeer populair. Meer dan vijftig haikutijdschriften publiceren
er maandelijks een tachtigduizend dezer kortgedichten, een jaarlijkse oogst van bijna een
miljoen gepubliceerde minigedichten. Ondertussen zijn er ook heel wat Westerlingen die
drieregelige verzen schrijven. Mijn voorkeur gaat evenwel nog steeds naar de Japanse
haiku omdat, naar mijn bescheiden mening, in de meeste Westerse haiku's dat bijzondere,
geraffineerde Oosters parfum ontbreekt. Daarom heb ik ook voor deze bloemlezing enkel
Japanse gedichten geselecteerd, niet alleen van de vier belangrijkste maar dit keer ook
van andere Japanse haikudichters.

Men vermoedt dat de eerste haiku's in het begin van de 13de eeuw ontstonden uit de
vroegere vorm van de mijika-oeta of tanka. Deze ook vrij gedisciplineerde versvorm
bestaat uit twee strofen: de kami-no-ku of "bovenstroof" die 17 lettergrepen telt (5+7+5)
en de shimo-no-ku of "onderstroof" die het met 14 lettergrepen (7+7) moet doen. Zoals
hieruit blijkt is de haiku eigenlijk de "bovenstroof" van de tanka en bestaat uit 3 regels met
een totaal van 17 lettergrepen. Nu is het zo dat zelfs moderne Japanse dichters al eens van
de strenge regels afstand doen. Zo vernuftig de structuur ook mag zijn, mij lijkt dat de
poëzie belangrijker is dan de vorm. Daarom heb ik - zoals de meeste vertalers - enkele
zeldzame keren van de perfecte haikuvorm afgeweken.

Matsuo Bashô (1644-1694), wordt algemeen als de vader van het drieregelig gedicht
beschouwd. Hij verbleef jarenlang in een Zen boeddhistisch klooster in Kioto. Reeds
tijdens zijn leven had hij talloze volgelingen en de invloed van zijn poëzie is tot op heden
blijven bestaan, al gaf hijzelf volgende raad: zoek de weg niet van de ouderen, maar zoek
wat zij hebben gezocht. Zoals men zal merken bestaan de kortgedichten meestal uit
suggestieve impressies, die door de dichter niet worden toegelicht. De natuur speelt de
hoofdrol en de woordkeuze duidt meestal aan in welk seizoen het gebeuren zich afspeelt.
Een gedicht waar het duidelijk om de lente gaat is van die andere grootmeester Tanigucho
Buson: Je gaat nu weg, ach,/en de wilgen zijn zo groen/de weg is zo ver...

Tanigucho Yosa Buson (1715-1783) blies de drieregelige dichtvorm die na Bashô
tot gelegenheidsrijmelarij vervallen was, weer nieuw leven in. Volgens de Japanners is
zijn poëzie al even groots als die van zijn voorganger. Hij werd in een klein dorp niet ver
van Osaka geboren, maar trok op jeugdige leeftijd naar Tokio waar hij zich uitsluitend met
de schilderkunst en het dichten van haiku's bezighield. Net als Bashô trok hij enige tijd
door het land en vestigde zich later in Kioto waar hij de naam Yosa Buson aannam en een
resem discipelen zich rond hem schaarden. Hij werd in de Kimpukutempel van Kioto
begraven. Buson was ook een belangrijk, naturalistisch schilder, een van de belangrijkste
van de nieuwchinese stijl. Enkele schilderijen van hem zijn in de tempels van Kioto en
Osaka te bewonderen.

Issa (1763-1827) schrijversnaam voor Kobayashi Yataro, de derde grootmeester
van het kleine gedicht, werd als zoon van arme boeren geboren. Zijn moeder stierf toen
hij amper drie jaar oud was. Zijn vader hertrouwde, maar de relatie met zijn stiefmoeder
was zo slecht, dat hij op veertienjarige leeftijd het ouderlijke huis verliet en naar de
hoofdstad trok waar hij allerlei karweien uitvoerde om zich in zijn levensbehoeften te
voorzien. Later wijzigde hij zijn naam en werd Haikaiji Nyûdô Issa-bô zu, wat ongeveer
broeder Issa, lekenpriester aan de haikutempel betekent. Hij nam de wandelstok en trok
gedurende jaren op pelgrimstocht. Net als Bashô en Buson, was Issa tijdens zijn leven
reeds een beroemde en gewaardeerde haikumeester. In tegenstelling tot de eerder ernstige
filosofische gedichten van Bashô.
Issa schreef ook een aantal eerder humoristische verzen, zoals: net aangekomen/heft de
gans een poot omhoog /diepe meditatie. Hij stierf evenwel in armoedige omstandigheden.
In de zomer van 1827 brandde zijn woning helemaal af. Oud en ziekelijk bracht hij de
winter door in een schuur die ramen noch verwarming had en waar hij aan ontbering
overleed. Onder zijn hoofdkussen vond men zijn laatste gedicht.

Masaoka Shiki (1867-1902) de vierde haikumeester van deze anthologie, werd
op het eiland Shikoku geboren en zou reeds als elfjarige poëzie geschreven hebben. Als
zestienjarige trok hij eveneens naar Tokio waar hij zich intensief met de haikukunst
bezighield. Zijn gezondheid was evenwel zeer labiel en op zijn eenentwintigste begonnen
er zich reeds tekenen van tuberculose voor te doen. Hij schreef voor diverse
haikutijdschriften en gaf zelf "Hototogisoe" (koekoek) uit. Weldra verzamelde zich een
hele groep haikudichters rond hem en vormde een nieuwe haikuschool die zich de
nihon-ha noemde. Shiki stierf amper vijfendertig jaar oud.

De vertaling van een gedicht kan nooit identiek zijn aan het origineel, alleen reeds door
het feit dat ieder taal een eigen klank heeft. Bij het vertalen van Oosterse talen is het
probleem nog groter en dient de vertaler - opdat het resultaat een gedicht en geen
"vertaling" zou zijn - grotere vrijheid te nemen, nóg grotere in het geval van de zo
gedisciplineerde haikuvorm. Ik was méér dan zestig keer in het Verre-Oosten, en vertaalde
in samenwerking met Chinese en Koreaanse dichters Chinese en Koreaanse poëzie die in
de POINT-reeks gepubliceerd werden en grote bijval kenden, maar pas na al die jaren
heb ik het gewaagd, bijgestaan door een aantal specialisten, de beste Japanse haiku's te
herdichten. Ik hoop dat deze Japanse vuurvliegen zullen zijn "als het murmelen van de
bron na middernacht, als het fonkelen van de berg na zonsondergang".

Germain Droogenbroodt