Schitterende getuigen

Nederlandse lutheranen bezitten voor de viering van het avondmaal veelal oud en kostbaar gerei. Deze studie bestudeert de vormen en decoraties van dat avondmaalsgerei. De avondmaalsviering bij Nederlandse lutheranen is gestoeld op Duitse protestantse theologie. Daardoor staat dit altijd persoonlijk uitgedeelde sacrament theologisch in hoog aanzien. Tegelijkertijd waren er invloeden van de Nederlandse gereformeerde omgeving, zoals avondmaalsfrequentie en broodgebruik. De vormgeving en het decoreren van dit lutherse avondmaalsgerei weerspiegelen diverse Duitse en Nederlandse invloeden.

Avondmaalsgerei wordt in deze studie als bron bestudeerd. Kerkhistorische benaderingen worden gecombineerd met inzichten die onder meer de memory-studies en studie naar Materieel Christendom opleverden. Zo blijkt dat dit gerei niet alleen in de liturgische setting van de avondmaalsviering een functie had, tevens bleek het een belangrijke identiteitsdrager te zijn van de godsdienstige minderheid van lutheranen in de Nederlanden. De multidisciplinaire benadering geeft aandacht aan onder meer liturgische gebruiken, theologische eigenheden, sociale netwerken en schenkersculturen. Vormen en tekstuele en figuratieve decoraties stonden in dienst van het profileren van de eigen identiteit. Bij veranderende maatschappelijke omstandigheden bleken sommige decoraties zelfs een dynamische betekenis te hebben, maar altijd onderstreepten zij de lutherse traditie. Door de multidisciplinaire benadering van dit materiaal komen tevens accenten naar voren die in de (kerk) geschiedenis snel over het hoofd gezien kunnen worden omdat daar doorgaans meer aandacht is voor kerkstructuren, leerstellige kwesties, predikanten of gemeentegeschiedenissen. Die accenten hangen samen met de studie naar de gelovigen zonder kerkelijke taken, die in de geschiedschrijving geen hoofdrol kregen, alsook met de studie naar hoe godsdienstige stromingen zich wilden profileren. Lutheranen profileerden zich ondermeer met een eigen vormgeving en versiering van hun avondmaalsgerei.

Martin L. van Wijngaarden is predikant van de Protestantse Kerk Nederland. Als kerkhistoricus is hij vooral geïnteresseerd in Nederlandse kerkgeschiedenis gecombineerd met aandacht voor kerkbouw, kunst en beeldcultuur.