Mens of niet

"Mens of niet" is het verhaal van het Milanese verzet tegen de Duitsers en hun Italiaanse handlangers. We volgen N-2, de leider van een verzetsgroep, bij het beramen en uitvoeren van aanslagen, bij de verwoede discussies met de kameraden uit zijn groep, en op zijn zwerftochten door de stad, opgejaagd door de militie van Zwarte Hond, die met een gruwelijk sadisme de politieke gevangenen tot op het bot vernedert. De strijd culmineert in een overval van N-2 en zijn mannen op het gerechtsgebouw, waar zij een bloedbad aanrichten onder de daar aanwezige fascisten. Als represaille worden tientallen burgers opgepakt, gefusilleerd en vervolgens ter afschrikking in het centrum van Milaan tentoongesteld.

De ogenschijnlijk simpele plot en het uitgeklede proza van Vittorini met zijn karakteristieke herhalingen wordt doorspekt met indringende morele vragen die de schrijver zijn hoofdpersonen laat stellen; waarom leeft de mens, waarom strijdt hij, waarom krenkt hij en als hij krenkt is hij dan nog wel een mens? Deze vragen en de constatering dat zowel het menselijke als het onmenselijke onlosmakelijk met elkaar en met het mens-zijn zijn verbonden maken dat "Mens of of niet" ver uitstijgt boven een traditionele verzetsroman.