Oog voor het ene

Parmenides van Elea, een fascinerend en geheimzinnig filosoof uit de 6e eeuw vC, heeft de reputatie de aartsvader van de westerse metafysica te zijn. Maar met die eer heeft zich in de moderne tijd meestal ook de argwaan en scepsis gemengd dat hij de metafysica en het filosofische denken dat daarop geënt is tegelijk voorgoed vergiftigd heeft. In de ban van het abstracte en meest echte dat hij 'het zijnde' noemde en voor het denken reserveerde, zou Parmenides de werkelijkheid waarin mensen leven als onecht of op zijn minst van lager allooi beschouwd en daarmee gedegradeerd hebben. Bij Parmenides begint niet alleen de metafysica, maar ook de filosofische stemming die sinds Plato als een sinistere toon door het denken loopt, dat het echte zich elders bevindt en het leven het met schaduwen of zelfs illusies te stellen heeft. In dit boek wordt dat loodzware, marmeren beeld van Parmenides, dat vele eeuwen onwrikbaar rechtop gestaan heeft, langzaam aan het wankelen gebracht in een speurtocht naar wat een overtuigender begin van het filosofisch denken geweest kan zijn. Ben Schomakers, sinds vele jaren een aandachtig lezer van de fragmenten van Parmenides (waarop hij in 1989 ook promoveerde), benadert het beeld daartoe op twee verschillende manieren. Eerst presenteert hij de Griekse tekst van de filosofische fragmenten, vergezeld van een nauwkeurige vertaling en een uitgebreide bloemlezing van de antieke berichten over Parmenides en een helder commentaar op elk van de fragmenten. Het tweede deel van het boek is losser van opzet. Schomakers zoekt in een lang en subtiel essay, dat hij 'een filosofie van het afwezige' genoemd heeft, naar paden die - vaak op een onverwachte manier - tot de kern van het vragen en denken van Parmenides doordringen en die zowel de historische situatie van Parmenides aandoen, als de cultuur waarin hij opgroeide (en die hem aan de ene kant vormde maar aan de andere kant ook irriteerde) en de uiteindelijke vragen van andere 6e eeuwse filosofen (zoals Anaximander, Xenophanes en Heraclitus). Geleidelijk monden deze paden uit in een reeks diepzinnige wijsgerig-antropologische verkenningen van de aard van het menselijk verlangen, die als een vergelijking gespannen worden tussen de exemplarische posities van Plato en Parmenides, de filosoof van het transcendente en de filosoof van het immanente.