Hoe universeel is de westerse idee van moderniteit?

Sinds de liberale triomf in de Koude Oorlog en de ondergang van het reëel bestaande socialisme als alternatief concept van de moderniteit is de westerse wereld praktisch identiek geworden met het liberale concept ervan. Dat dit concept, althans in de westerse wereld, de ideologische machtsstrijd gewonnen lijkt te hebben, is een opvallende uitkomst in het licht van alle daaraan voorafgaande antiliberale doemscenario’s, die de ondergang van dat concept nadrukkelijk aankondigden. Dat gebeurde niet alleen van marxistische en fascistische zijde, maar het werd ook door tal van niet marxistische auteurs in het vooruitzicht gesteld. De universele verbreiding ervan dient zich nu aan als een nieuwe zingeving in de geschiedenis van de moderniteit. In premoderne culturen wordt die zin gezocht in cyclische en religieuze interpretaties van het geschiedverloop. Met de transitie naar de moderniteit als nieuw beschavingstype is die zinvraag geseculariseerd en in eerste aanleg in utopische termen gepresenteerd. Dat utopische vooruitgangsgeloof, zoals tot gelding gebracht in linkse ideologieën en utopieën is als historische zingeving door de historische ervaring afdoende weerlegd. In dit jaarboek is een meer gerijpte en minder pretentieuze versie van het vooruitgangsgeloof ontwikkeld, en gepresenteerd als cyclische progressie. Het kwaad blijft daarin het menselijk lot wel begeleiden. Niettemin wordt de ontwikkeling van de moderniteit in liberale zin geïnterpreteerd als een revolutionaire sprong naar een hoger niveau van maatschappelijke en bewustzijnsontwikkeling met nieuwe, ongekende mogelijkheden ter bestrijding van het fysieke en maatschappelijke kwaad. Over de ontwikkeling en de grondslagen van de moderniteit is in Europa, zoals bekend, een heftige ideologische strijd gevoerd, met het liberale concept als inzet. Dat heeft, althans in de westerse wereld, uiteindelijk gezegevierd, en wordt nu wereldwijd uitgedragen als het nieuwe algemeen menselijk patroon van beschaving. Zodoende is in de universele verbreiding van dat hogere niveau van maatschappelijke en bewustzijnsontwikkeling nu de specifieke zin van de geschiedenis in dit ontwikkelingsstadium gelegen. Hoe universeel is de westerse idee van moderniteit, en haar liberale waarden, is de grote vraag waarop de stellingname in dit jaarboek tenslotte uitmondt. Aan die stellingname gaat een korte inleiding vooraf over ontstaan en motief van Civis Mundi als intellectuele onderneming.