Duits verzet tegen Hitler

Bijna alle uitgaven over het verzet tegen Hitler in Duitsland eindigen op 20 juli 1944; de dag waarop Claus von Stauffenberg een aanslag op Hitlers leven pleegde in het goed beveiligde hoofdkwartier de Wolfsschanze bij Rastenburg in Oost-Pruisen. De aanslag mislukte en gaf aanleiding tot meer verzetsacties. 'Duits verzet tegen Hitler' begint juist daar. In de vroege uren van 21 juli 1944 staat kolonel Claus von Stauffenberg voor een vuurpeloton op de binnenplaats van het Bendlerblock, het militaire hoofdkwartier van het Derde Rijk. De dag ervoor had Stauffenberg in de vergaderzaal van Hitlers oostelijk hoofdkwartier, een bom achtergelaten en daarmee het startsein gegeven voor de Operatie Walküre - een uitgewerkt plan om het naziregime omver te werpen en een burgerregering te installeren die moest onderhandelen met de geallieerden. De bom ontplofte volgens plan, maar Hitler werd beschermd door de poot van een vergadertafel en raakte slechts licht gewond. Doordat al snel op de radio te horen was dat Hitler de aanslag had overleefd, liep de coup op niets uit. Stauffenberg en drie van zijn medesamenzweerders werden binnen enkele uren opgespoord en geëxecuteerd. Randall Hansen onthult in zijn boek 'Duits verzet tegen Hitler', dat dit zeker niet de laatste verzetsdaad was waarmee het naziregime te maken kreeg. Puttend uit recent geopende archieven toont Hansen aan dat veel hooggeplaatste nazi's en gewone Duitse burgers - in veel grotere aantallen dan aanvankelijk werd aangenomen - afwijzend reageerden op de bevelen van de Führer. Weliswaar was er na Von Stauffenberg vrijwel geen sprake meer van 'verzet' in de vorm van pogingen tot de omverwerping van het regime, maar Hansen voert aan dat als we onder verzet ook ongehoorzaamheid rekenen - zoals het bevel negeren om een brug op te blazen, een fabriek te saboteren, een haven te verwoesten of een stad tot de laatste man te verdedigen - dan ontstaat een heel ander plaatje. Verzet in de vorm van ongehoorzaamheid bleef bestaan en nam eind 1944 en begin 1945 zelfs toe. Ook had het een ingrijpender en duurzamer effect op de oorlog en de nasleep ervan dan de aanslag van 20 juli 1944. Van de weigering om Parijs en belangrijke plaatsen in Zuid-Frankrijk te verwoesten tot de onwil om een politiek van verschroeide aarde toe te passen op Duitse bodem, manifesteerde ongehoorzaamheid zich na 1944 in het Derde Rijk op tal van manieren. Uiteindelijk heeft het de loop van de oorlog bepaald, omdat duizenden geallieerde en Duitse levens gespaard werden, bevoorradingslijnen open bleven en steden en infrastructuur behouden werden. In een periode van fanatieke en soms wanhopige gehoorzaamheid lijken de gevallen van ongehoorzaamheid aan het naziregime in dit boek des te opmerkelijker. Hansen laat zien dat het verzet tegen Hitler vele gezichten had en belicht op die manier de dapperheid en overtuiging van soldaten en burgers langs het hele westelijke front in de laatste maanden van de oorlog. Ongehoorzaamheid kon het verschil uitmaken tussen leven en dood.