Van principaat tot dominaat

Tot 193 na Christus waren de keizers geworteld in de Romeinse cultuur en traditie. Zij gingen er prat op dat zij meer 'auctoritas' (gezag), niet meer macht, bezaten dan de burger. In werkelijkheid trokken zij alle macht naar zich toe. Na hun dood werden zij doorgaans als 'divus' (vergoddelijkte) onder de goden opgenomen. De derde eeuw is de tijd van de militaire anarchie: met haar buitensporige financiële eisen slurpte de soldateska als een vraatzuchtig monster alles op. Tussen 235 en 284 zaten er meer dan vijftig keizers (tegenkeizers inbegrepen) op een wankele troon. Zij moesten bij voortduring een oorlog op twee fronten voeren: tegen de concurrenten en de vreemde volkeren aan de rijksgrenzen. In 284 droeg Diocletianus het Principaat officieel ten grave. Het rijkscentrum verplaatste zich naar het Oosten en het gedevalueerde Rome moest zijn voorrangspositie afstaan aan Constantinopel. De keizers hadden niets meer met de Romeinse cultuur en traditie. De bevolking van het Oosten was al eeuwenlang gewend aan goddelijke heersers en de Romeinse keizer was nu de god op aarde. De staat werd een dwangstaat.