De betovering van de wereld

In zijn essay Wetenschap als beroep muntte de aartsvader van de sociologie Max Weber het beroemde begrip 'de onttovering van de wereld'. Daarmee bedoelde hij 'de zekerheid of het geloof dat er geen per definitie geheimzinnige en onberekenbare machten zijn die een rol spelen, maar dat we integendeel alles _ in beginsel _ door berekening zouden kunnen beheersen. Dit nu betekent de onttovering van de wereld. We hoeven niet meer, zoals de primitieve mens voor wie wel zulke machten bestaan, naar magische middelen te grijpen om de geesten te bezweren of gunstig te stemmen. Dat doen technische middelen en berekening voor ons. Dat noemen we in strikte zin intellectualisering.'
In zijn Huizinga-lezing De betovering van de wereld stelt Bas Heijne dat wij hardhandig op de grenzen van dit door Weber benoemde proces van 'intellectualisering' gestuit zijn. Er is sprake van een vaak felle reactie _ op het gebied van religie, cultuur en nationale identiteit. Daaronder schuilt volgens Heijne een diepgevoeld verlangen naar een nieuwe 'betovering' van de wereld, vaak recht tegen alle redelijkheid in.
Wat zijn de oorzaken van deze reactie? Wat als de wetenschap zelf ons leert dat de mens nooit in staat zal zijn een zuiver wetenschappelijk wereldbeeld te omarmen? Heijne dringt door tot de kern van wat hij als het grootste conflict van onze tijd beschouwt: het streven naar een rationeel geordende wereld en onze onuitroeibare hang naar betovering.

Bas Heijne is schrijver en als columnist verbonden aan nrc Handelsblad. Hij is de auteur van veelbesproken essays als Onredelijkheid (2007) en Moeten wij van elkaar houden? (2011). Onlangs verscheen van hem Angst en schoonheid (2013).

'De beste in zijn vak.'
vrij nederland