Architectuur van het Recht

Tussen 1870 en 1914 heeft het Nederlandse ministerie van Justitie een omvangrijke bouwcampagne uitgevoerd voor de rechtspraak, het gevangeniswezen en de penitentiaire jeugdzorg, een van de grote toenmalige bouwprogramma's van de rijksoverheid. Het resultaat: een aanzienlijk aantal nieuwe gerechtsgebouwen, gevangenissen, rijkswerkinrichtingen, rijksopvoedingsgestichten en tuchtscholen. De bouwcampagne vloeide voort uit de modernisering van het rechtsstelsel en de opbouw van de democratische rechtsstaat die toen plaatsvond. Deze bouwactiviteiten zijn in verschillende opzichten vergelijkbaar met de Justitiële bouwcampagne van een eeuw later. 

Om het programma te realiseren werkte Justitie vanaf 1870 met een departementaal bouwbureau onder leiding van een ingenieur-architect in vaste dienst, die de gebouwen zelf ontwierp. Aanvankelijk was dat J.F. Metzelaar (1818-1897), in 1886 opgevolgd door zijn zoon W.C. Metzelaar (1848-1918). Het bouwbureau ging in 1924 op in de Rijksgebouwendienst.

De gebouwen weerspiegelen ideeën over de rol van de staat in de samenleving, over rechtspraak, detentie en heropvoeding en over architectuur. De auteur maakt die relatie zichtbaar via de redenen voor nieuwbouw, de organisatie van het bouwen voor Justitie, de functionele eisen en typologische ontwikkelingen.

Over veel van deze gebouwen is tot nu toe weinig gepubliceerd. Daarnaast geeft de vergelijking van uiteenlopende inrichtingen meer inzicht in de architectuur van deze gebouwen.