De politiek van de openbaarheid

De opvatting dat vrijheid van meningsuiting de spil van de democratische en humane samenleving vormt is sinds de Verlichting in alle toonaarden verkondigd. Noties van universaliteit en burgerschap, aldus Kant, ontstaan in een open en kritisch debat en alleen daardoor kunnen botsende particuliere belangen en inzichten met elkaar worden verenigd op een wijze die voor ieder aanvaardbaar is. Precies in deze opvattingen wortelt het ideaal van journalistieke onafhankelijkheid. 

In de media en in de samenleving zijn voortdurend krachten aanwezig die aan dit ideaal weinig of geen boodschap hebben. Door de politisering van de media vanaf het einde van de negentiende eeuw en commerciële invloeden is de journalistieke zelfstandigheid uitgehold. De jaren zestig en zeventig gaven nieuw voedsel aan de idee van de journalist als een dienaar van de waarheid, zoals ook zichtbaar werd in populaire films over journalistiek.

Wie de ontwikkelingen in het medialandschap overziet, moet vaststellen dat de jaren zestig en zeventig een intermezzo vormden. Met uitzondering van de serieuze pers en een enkele publieke zender lijken de media er geen been meer in te zien zich dienstbaar te maken, nu eens aan commerciële belangen van derden, dan weer aan de marktpolitiek van de uitgever. En de druk om aan deze 'marktwerking' toe te geven, wordt alleen maar groter. De vraag is welke weerslag dat zal hebben op de grondslagen van onze samenleving.