Mencius

'Mencius'  de gesprekken van Meester Meng (ca. 300 v. Chr.)  geldt al duizend jaar als één van de vier hoofdwerken van het confucianisme. De invloed van het geschrift in de Chinese traditie kan nauwelijks worden overschat en is vergelijkbaar met die van Augustinus in het christelijk denken.
'Mencius' bevat niet alleen losse uitspraken van de meester maar ook vele dialogen met vorsten, hoge functionarissen, vrienden, leerlingen en filosofische tegenstanders. Het is daardoor een zeer levendig werk dat de lezer een goed inzicht geeft in de ontwikkeling van het Chinese denken.
Deze eerste volledige Nederlandse versie van 'Mencius' werd door Karel van der Leeuw rechtstreeks uit het Chinees vertaald en is een aanwinst voor iedereen met een bijzondere interesse in oosterse filosofie en het Chinese denken. De tekst is voorzien van een heldere, omvangrijke inleiding in de tijdsomstandigheden en het denkklimaat van Mencius' tijd. Verder bevat de uitgave gedegen commentaar, toelichtingen en een uitgebreide bibliografie.



Woord van de vertaler
Ondanks de grote belangstelling voor oosterse wijsbegeerte die al tientallen jaren aanhoudt, bestaan er weinig direkte vertalingen van Chinese filosofische werken in het Nederlands en de aandacht is bovendien vooral uitgegaan naar werken uit de daoïstische en zenboeddhistische traditie. Met deze vertaling van de Mencius, de gesprekken van de confucianistische filosoof Mengzi, of Mencius in de gelatiniseerde vorm, verschijnt een hoofdwerk uit de confucianistische school in zijn geheel in Nederlandse vertaling. De Mencius verdient alleen al een vertaling, omdat nauwelijks enig ander werk een dergelijke invloed op het verloop van de Chinese filosofie heeft gehad. Sinds de twaalfde eeuw geldt het samen met de Lunyu of Gesprekken van Confucius en twee kleinere geschriften, de Daxue of Grote Leer en de Zhongyong of Doctrine van het Midden - tezamen de zogenaamde Si Shu of Vier Boeken - als canoniek geschrift van het confucianisme en werd door iedere geleerde bestudeerd. Vertaling verdient de Mencius echter ook, omdat het een levendig en interessant werk is, dat midden in de filosofische discussies van zijn tijd stond.
Deze Mencius-versie is direct uit het Chinees vertaald; ik heb mij daarbij in het algemeen aan de tekstversie van Lau & Chen's A Concordance to the Mengzi gehouden, maar steeds vergeleken met de versie van Jiao Xun. De vertaling heeft niet de pretentie baanbrekend te zijn. Er bestaan goede vertalingen van de Mencius in andere talen. Die vertalingen heb ik grondig geraadpleegd, met name de elegante Engelse vertaling van D.C. Lau en de uitgebreid geannoteerde klassieke vertaling van James Legge; van beide vertalingen ben ik overigens herhaaldelijk afgeweken. De Mencius geldt als een betrekkelijk eenvoudige klassieke tekst die veelvuldig als eerste lectuur in het klassiek Chinees wortdt gebruikt. Bij vertaling van het geheel stuit men echter toch op problematische passages die noch in de commentaren, noch in de bestaande vertalingen een bevredigende oplossing vinden. Men realiseert zich dat de syntaxis en het idioom van het antieke Chinees niet volledig bekend zijn en nooit volledig bekend zullen worden. In sommige gevallen kan de vertaling niet meer zijn dan een intelligent guess.
Ik heb gepoogd dicht bij de tekst te blijven en daarvoor Nederlandse stijlbloempjes soms op de koop toe genomen. Idioom en syntaxis van Mencius hebben een eigenaardige charme die ik niet helemaal verloren heb willen laten gaan, al zijn er daardoor in de tekst wellicht enige exotismen ingeslopen. In tegenstelling tot mijn eerdere boek Het Chinese Denken heb ik in deze vertaling gebruikt gemaakt van de Pinyin-transcriptie, omdat die in de literatuur - ook in Nederland - steeds meer veld wint. De toon is niet weergegeven.
De Mencius is ook wat de filosofische inhoud betreft vaak beschouwd als een gemakkelijk boek. Tegenwoordig bestaat er meer oog voor de inherente filosofische moeilijkheden van de tekst. Deze zijn ten dele het gevolg van de contemporaine filosofische debatten waarin Mencius zich begeeft, ten dele van de onbekendheid van de hedendaagse lezer met de filosofische, politieke en maatschappelijke situatie waarin het boek is geschreven. Deze heb ik gepoogd zoveel mogelijk te verklaren in de inleiding en in de ingevoegde commentaren.
In de appendix heb ik enkele oude anekdotes uit de Hanshi waizhuan (2de eeuw v. Chr.) over Mencius vertaald. Dit werk bevat de oudste mededelingen over Mencius, nog voor de Shi Ji van Sima qian, afgezien natuurlijk van de Mencius zelf. De mededelingen in de Hanshi waizhuan stroken ten dele niet met de gegevens van de Mencius zelf.
De citaten uit de Shi Jing, het 'Boek der Oden', heb ik zelf vertaald, ofschoon er een volledige Nederlandse vertaling bestaat van de hand van Johan Schotman; deze vertaling is echter tamelijk vrij, omdat Schotman recht wilde doen aan de poëtische kwaliteit van de gedichten, terwijl mij meer gelegen was aan een zo letterlijk mogelijke vertaling. Mencius geeft ook herhaaldelijk een interpretatie van de gedichten die niet strookt met de vertaling van Schotman. Voor de citaten uit de Shu verwijs ik naar Legge, omdat Karlgren alleen de als authentiek beschouwde hoofdstukken heeft vertaald.


INHOUD

Inleiding        15

China in de late oudheid        15
    De Strijdende Staten in de vierde eeuw        17
    Kaart van het antieke China        19
    Tijdtabel van het antieke China        20
    De meesters en de scholen        21
    De Klassieken        22
Confucius en het Confucianisme        24
Biografie van Mencius        28
    Mencius aan het hof van Koning Hui van Liang        29
    Mencius aan het hof van Koning Xuan van Qi        31
    Mencius en Hertog Wen van Teng        33
    Mencius en zijn leerlingen        34
De leer van Mencius        35
    Mencius' visie op de oude geschiedenis        36
    Het mandaat des hemels        38
    De menselijke natuur        41
    De confucianistische deugden        44
    Het hart        47
    De voortreffelijke mens        48
    De vitale energie        50
De filosofische rivalen van Mencius        51
    De mohisten        51
    De agrarisch utopisten        54
    Yang Zhu en Zhuangzi        54
    Song Xing        56
    Gaozi        56
De invloed van Mencius        57
    Mencius en Xunzi        57
    Wang Chong over Mencius        60
    Mencius in het neoconfucianisme        62
De overlevering van de tekst        64

1 A: Koning Hui van Liang (I)        67
1 B: Koning Hui van Liang (II)        81
2 A: Gongsun Chou (I)        97
2 B: Gongsun Chou (II)        110
3 A: Hertog Wen van Teng (I)        122
3 B: Hertog Wen van Teng (II)        133
4 A: Li Lou (I)        145
4 B: Li Lou (II)        157
5 A: Wan Zhang (I)        167
5 B: Wan Zhang (II)        178
6 A: Gaozi (I)        188
6 B: Gaozi (II)        202
7 A: Met het gehele hart (I)        215
7 B: Met het gehele hart (II)        228

Appendix: Oude tradities omtrent Mencius in de Hanshi waizhuan        239

Bibliografie        244

Index van Namen        252