‘Ik had het liever voor het leger gedaan’

In de geschiedschrijving over de Tweede Wereldoorlog hebben historici het onderwerp Nederlandse Arbeidsdienst - vaak verward met de Arbeidsinzet - over het algemeen laten liggen. Tot Willem van Breen, die zelf ook dienst deed bij de NAD, er in 2004 zijn boek over schreef. Aanvankelijk bestond de NAD uit vrijwilligers, maar op 1 april 1942 werd deze verplicht gesteld voor alle jonge mannen van 18 tot 23 jaar. Tienduizenden werden daarvoor opgeroepen, waaronder Henk Schoenmaker.
Als 19-jarige Rotterdamse jongen vertrekt hij in januari 1944 naar het NAD-kamp in Overloon. Vanaf het moment van zijn aankomst tot de ontbinding van de Arbeidsdienst na Dolle Dinsdag onderhoudt hij een briefwisseling met zijn moeder in Rotterdam.
In heldere taal schrijft de arbeidsman over het leven en werk in het kamp, de aanhoudende tucht en de voortdurend zoektocht naar eten. Tegelijk is er zijn zorg voor de situatie in het gehavende Rotterdam waar voortdurende vliegtuigen overtrekken. Wordt er wel goed voor zijn vissen gezorgd en worden de kranten met oorlogsnieuws wel bewaard? Henk is van plan later een boek over de oorlog te schrijven, zo vertelt hij zijn moeder. Dat is er nooit van gekomen. In zijn nalatenschap zijn in 2010 wel de brieven aan en van zijn moeder aangetroffen. Deze vormen van binnenuit een waardevolle aanvulling op wat er over de Nederlandse Arbeidsdienst bekend is.