Een beroep op de burger | Sociaal en cultureel rapport 2012

De Nederlandse verzorgingsstaat staat onder druk door de economische crisis en de vergrijzing. Met een actieve inzet van burgers hoopt de overheid haar hoge ambitieniveau op het gebied van het welzijn van de samenleving te handhaven. Tegelijkertijd moet die actieve inzet ook de oplossing zijn voor de veronderstelde 'burgerschapscrisis': de solidariteit lijkt af te brokkelen onder burgers die meer nadruk op hun rechten dan op hun plichten leggen. Door een beroep te doen op de eigen verantwoordelijkheid van de burger hoopt de overheid de kloof tussen de bevolking en de politiek te kunnen overbruggen. 
In deze twintigste editie van het Sociaal en Cultureel Rapport onderzoeken we de verschuiving van de 
verantwoordelijkheden tussen overheid en burger. We veronderstellen dat zich langzaam maar zeker een nieuw verantwoordelijkheidsmodel aftekent van responsabele burgers onder regie van de overheid. In dit model dragen mensen zelf zoveel mogelijk bij aan het realiseren van gewenste beleidsdoelen en hun eigen leefomstandigheden. Daarvoor kan minder vaak worden aangeklopt bij de overheid. Burgers moeten meer zelf regelen. Tegelijk bepaalt de overheid nog steeds wat er in het algemeen belang moet gebeuren, schrijft zij voor wat burgers daarvoor moeten doen en grijpt ze in bij ongewenste resultaten. 
In dit rapport stellen we ons voor diverse beleidssectoren de vraag in hoeverre en op welke wijze de eigen verantwoordelijkheid in de afgelopen twee decennia is toegenomen. Ook burgers komen aan het woord: in hoeverre zijn zij bereid om zelf een actievere bijdrage te leveren? Waar mogelijk kijken we naar de gevolgen van meer eigen verantwoordelijkheid om te zien of de hooggespannen verwachtingen van beleidsmakers worden ingelost en of hun motieven stand houden. Is er bijvoorbeeld sprake van verbeterde dienstverlening en krijgen burgers eigenlijk wel meer ruimte?