To (New)B(e) or not to (NewB(e)

Het doek valt voor de ethische coöperatieve bank NewB. Na tien jaren smachten en trachten om een nieuwe, ‘ethische’, minstens alternatieve bank te creëren – als antwoord op de bankencrisis van 2008 en het Arco-faillissement in 2011 – moeten de initiatiefnemers het falen van de bank erkennen. Nochtans was er bij aanvang veel animo voor een nieuwe én coöperatief opgezette bank die zou trachten het ethisch-maatschappelijke engagement in de bancaire sector in het DNA van haar producten en werking in te planten. Uiteindelijk was er geen tekort aan investerende coöperanten en werd enthousiast gestart.

We laten de historiek van wat daarna gebeurde over aan de auteur. Wat deed dit project ontsporen? Wat heeft gemaakt dat het fout liep? Niemand is beter geplaatst dan Dirk Coeckelbergh, in de eerste helft van het project persoonlijk betrokken, om met zijn ruime kennis en ervaring het hele proces van NewB, van aanvang tot doodstrijd, te fileren in al zijn details en nuances. Dat hij zich daarbij baseert op een berg aan documenten die voor iedereen toegankelijk, want openbaar zijn, is zonder meer een enorm pluspunt. Ze maken het onderzoek van Coeckelbergh tot een doorwrochte analyse waaraan moeilijk afbreuk kan worden gedaan.

Ethisch ondernemen, ethisch investeren en ethisch bankieren zijn geen nieuwe topics. Sinds business ethics als academische discipline vanuit de Anglo-Saksische wereld het Kanaal overstak begin negentiger jaren van vorige eeuw hebben heel wat academici – filosofen, economen, theologen en anderen – zich de vraag gesteld hoe het een met het ander te combineren valt en wat daarbij de struikelstenen, drempels en schietgeweren zijn. We hebben er zélf in de voorbije decennia, ondermeer via de oprichting van een Vlaams Netwerk voor Zakenethiek, ons steentje aan bijgedragen. Dat alles heeft geleid tot een pak consultancy, tot audits en kwaliteitslabels, tot dikke boeken en heel wat conferenties.

In de schoot van de het Europese netwerk European Business Ethics Network (EBEN) vergaderen academici en afgevaardigden van banken al meer dan een decennium (achter gesloten deuren). En ethisch bankieren heeft ondertussen ook bij ons al tot enkele nieuwe bankprojecten geleid. Die hebben ondertussen aangetoond te kunnen groeien en bloeien. De vraag naar ethisch gekaderd investeren is zelfs dermate groot gebleken dat ook de klassieke grootbanken hebben geïnvesteerd in allerlei ethische of duurzame – we staan hier niet stil bij het onderscheid tussen beide – fondsen. Onderzoek toont steeds weer aan dat ze rendabel zijn, minstens zoveel als de niet-ethische/niet-duurzame. We kunnen in dat verband niet anders dan verwijzen naar de grondige analyse die Coeckelbergh hierover vroeger reeds publiceerde (Ethisch en duurzaam beleggen in België. Historiek, stand van zaken en kritische visie. (2011) Antwerpen/Apeldoorn: Garant). Ethisch bankieren blijkt levensvatbaar. Wat de vraag naar het falen van NewB enkel maar pregnanter maakt.

Als ethicus kunnen we daarover uiteraard enkel maar tevreden zijn. Al blijven we ook knelpunten zien. De belangrijkste lijkt ons, vanuit onze eigen ervaring terzake, de ontwikkeling van een efficiënte methodologie om projecten, fondsen, kredietaanvragen en dies meer te beoordelen op de ethische basiswaarden en -principes die de bank zich heeft gesteld. Daarnaast vormt ook de samenstelling van het ethische comité dat dergelijke beoordelingen moet doen een probleem. Er zijn nu eenmaal weinig tot geen specialisten in Vlaanderen in de professionele en bedrijfsethiek en nog minder in de specifieke ethiek voor de bancaire sector. De betreffende comités moeten het daarom vaak doen met mensen die weliswaar ethisch zeer gemotiveerd zijn, maar de zo noodzakelijke academische kennis ontberen.

Uit zijn gedegen historisch bronnenonderzoek concludeert ook Coeckelbergh finaal tot enkele knipperlichten voor een dergelijk project. Dat maakt dit boek niet enkel tot een relaas van een gefaald bankproject, maar ook een leerschool voor wie in de nabije toekomst nog eens aan een dergelijk project wil beginnen. Het is een waarschuwing die we best ernstig nemen. Daarom is dit boek een ‘must read’, al is het vaak geen lectuur die de lezer opvrolijkt.

De analyse van Dirk Coeckelbergh toont als geen ander aan hoe moeilijk de integratie van ethische ‘goede bedoelingen’ in een professioneel bedrijf wel is. Dat weten bedrijfsethici al decennialang, maar het is goed ook voor onze discipline om met dit concrete voorbeeld van NewB te worden geconfronteerd.