De stem en de pen

Populaire liedjes zijn niet alleen een hedendaags verschijnsel. Ook uit de 19e, 18e, 17e en 16e eeuw kennen we duizenden liedjes waarvan aannemelijk is dat ze tot het populaire repertoire hebben gehoord.

In de Hertogin Anna Amalia Bibliotheek in Weimar wordt een handschriftje bewaard, een album, waarin rond 1537 iemand uit Zutphen - kennelijk voor eigen gebruik, in een lastig te lezen handschrift, en in een heel eigenzinnige spelling - een kleine vijftig liedjes heeft verzameld en daarnaast zestig spreuken. Jos Houtsma heeft van dit handschrift een nieuwe editie verzorgd, met hertalingen in modern Nederlands en een uitgebreid commentaar. In het laatste deel van dit boek zoomt hij in op twaalf van de in het Zutphens Handschrift opgenomen liedteksten, en vergelijkt die met alle andere teksten die er op een of andere manier mee in verband zijn te brengen. Zijn doel is om meer inzicht te krijgen in de processen die een rol spelen bij het tot stand komen van de soms sterk uiteenlopende verschijningsvormen van populaire liedjes, en met name om ons begrip te verdiepen in de processen van mondelinge en schriftelijke overlevering die daarbij een rol spelen.

Houtsma komt tot de conclusie dat de veranderlijkheid van de liedjes uit de zestiende eeuw en later niet afdoende verklaard kan worden met het begrip 'oraliteit'. Natuurlijk, het kan niet ontkend worden dat liedjes in de praktijk van de zang aan verandering onderhevig zijn, maar veel van de verschillen tussen versies van liedjes zullen, zoals hij laat zien, eerder op de schrijftafel tot stand zijn gekomen. Het populaire lied is een kunstvorm waarvan veranderlijkheid een basiskenmerk is. Als een lied populair is, leidt dat tot veranderlijkheid, en veranderlijkheid is onmiskenbaar een teken van populariteit. Het is een zienswijze die niet alleen opgaat voor de liedjes die in dit boek aan de orde komen, maar ook voor het populaire lied uit latere tijden, en zelfs - zelfs in een tijdperk van auteursrechten - voor het populaire repertoire van nu.