Holocaust door kogels

De opvolger van Claude Lanzmann, de Franse pater Patrick Desbois, trekt verder naar het oosten dan zijn voorganger. Hij is op zoek gegaan naar nog levende getuigen van de moord op naar schatting 1,5 miljoen Joden in afgelegen dorpen in Oekraïne, een moord die soms wordt aangeduid als de vergeten Holocaust. De meeste slachtoffers kregen de kogel, vele werden levend begraven.

Desbois’ fascinatie voor deze gruwel gaat terug op de verhalen van zijn opa, die als Franse soldaat in het nazikamp Rava-Ruska in Oekraïne was opgesloten. De burgemeester van Rava-Ruska toonde de kleinzoon de massagraven en bracht hem in contact met tientallen getuigen. Dit werd de start van de zoektocht naar andere massagraven, verspreid over heel Oekraïne. Met een team van elf Oekraïense en Franse onderzoekers slaagde Desbois erin zevenhonderd nog onbekende massagraven bloot te leggen en meer dan zeshonderd getuigen te ondervragen. 

De vergeten Holocaust is bekroond met de National Jewish Book Award 2008 in de categorie Holocaust.

1941: De Wehrmacht overvalt de Sovjet-Unie. In Oekraïne gaat de Duitse bezetter op systematische wijze tekeer tegen de Joodse bevolking. Honderdduizenden mannen, vrouwen en kinderen worden bijeengedreven en doorgaans buiten de steden doodgeschoten en in massagraven gedumpt.

Patrick Desbois heeft de sporen van dit veelal vergeten hoofdstuk van de Holocaust nagetrokken. Daarbij is hij op getuigen van de nationaal-socialistische volkerenmoord gestuit die door het historisch onderzoek grotendeels over het hoofd werden gezien: mensen die de executies destijds gezien en gehoord hebben én mensen die  gedwongen werden hand- en spandiensten te verlenen aan de moordenaars.
Desbois heeft zich tot taak gesteld in contact te komen met de nog levende getuigen en, als een nauwgezet rechercheur, de sporen van de genocide te documenteren. Samen met een tolk, fotograaf en ballistisch expert is hij van dorp naar dorp gereisd. Desbois heeft honderden executieplaatsen en massagraven ontdekt en vrouwen en mannen gesproken die na ruim zestig jaar stilzwijgen eindelijk over hun smartelijke herinneringen spreken.

De vergeten Holocaust is niet alleen een belangrijke bijdrage aan het historisch onderzoek. Het is ook een aangrijpend monument ter nagedachtenis van de 1,5 miljoen Oekraïense Joden die buiten de vernietigingskampen werden vermoord en tot op de dag van vandaag geen waardig graf hebben gekregen.

Patrick Desbois is hoofd van het bureau van de Franse bisschoppen voor relaties met het Jodendom. Hij is adviseur van het Vaticaan en voorzitter van de Yahad-In Unum, een initiatief van de katholieke Kerk en het Joods Wereldcongres om de dialoog en samenwerking tussen beide religies te verbeteren. Patrick Desbois woont in Parijs.